គិតត្រឹមថ្ងៃទី២៣ ខែតុលាម្សិលមិញនេះ កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស មានអាយុកាល ២៧ឆ្នាំកន្លងមកហើយ បន្ទាប់ពីគ្រប់ភាគីជម្លោះប្រដាប់អាវុធកម្ពុជា និងប្រទេសភាគីអន្តរជាតិ បានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងនោះនៅថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១។
យ៉ាងណាក្ដី កិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានបន្សល់ទុកនូវវិវាទកម្មរវាងក្រុមអ្នកនយោបាយខ្មែរ ដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោកដែលកាន់អំណាចនាពេលសព្វថ្ងៃនេះ អះអាងថា កិច្ចព្រមព្រៀងមួយនេះ បានផុតរលត់សុពលភាពទៅហើយ ប៉ុន្តែ ក្រុមមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំងវិញ នៅតែយល់ថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះនៅតែមានសុពលភាពដដែល បើទោះបីជាកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ មិនត្រូវបានក្រុមមេដឹកនាំកម្ពុជាអនុវត្តឲ្យបានពេញលេញនោះឡើយ។
ជាថ្មីម្ដងទៀត លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានថ្លែងនៅចំពោះមុខពលរដ្ឋខ្មែរនៅប្រទេសស្វីសកាលពីយប់មិញថា ស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលរួចរាល់ហើយទៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ នៅក្រោយការបោះឆ្នោតដែលរៀបចំឡើងដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ថ្លែងថា៖ «ឥឡូវនេះ សូមបញ្ជាក់ជូនទៅកាន់អស់លោក កិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីស ជំនួសដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន។ អស់លោកកុំស្រមើស្រម៉ៃឲ្យសោះ។ ស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីស វាមានអញ្ចឹង ប៉ុន្តែ ចំណុចដែលកិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីសត្រូវបានបញ្ចប់ រួចហើយត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះ ត្រូវជាក្របខណ្ឌកំពូលដែលត្រូវគោរព មិនមែនកិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីសទេ»។
វិវាទកម្មមួយនេះ បានជំរុញឲ្យមានការចោទសួរថា តើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសពិតជាអស់សុពលភាពហើយឬនៅ?
ក្រុមអ្នកជំនាញសិក្សាផ្នែកកិច្ចការអន្តរជាតិ បានលើកឡើងថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ១៩៩១ នៅតែមានសុពលដដែល បើទោះបីជាកិច្ចព្រមព្រៀងមួយនេះ បានកន្លងផុតទៅអស់រយៈពេលជិត ៣០ឆ្នាំហើយក្ដី។
អ្នកស្រាវជ្រាវនៅមជ្ឈមណ្ឌលលើកកម្ពស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ នៃសាកលវិទ្យាល័យ Ritsumeikan Asia Pacific លោក សេក សុផល បានយល់ស្របទៅនឹងសម្ដីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលអះអាងថា ស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ប៉ុន្តែ លោកនៅតែអះអាងថា កិច្ចព្រមព្រៀងមួយនេះ នៅតែមានសុពលដដែល។ លោក សុផល អះអាងថា សុពលភាពនៃការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ មិនត្រូវបានចែងនោះឡើយ ឬក៏កំណត់ថា ផុតរលត់ទៅវិញនៅពេលណានោះឡើយ។
លោក សេក សុផល មានប្រសាសន៍ថា៖ «អញ្ចឹង នៅពេលដែលកិច្ចព្រមព្រៀងជាលក្ខណៈអន្តរជាតិអត់បាននិយាយថា វាមានសុពលភាពត្រឹមណាអញ្ចឹង អញ្ចឹងមានន័យថា វាអាចមានសុពលភាពរហូតអត់មានកាលកំណត់។ អញ្ចឹង ពេលវាអត់មានកាលកំណត់អញ្ចឹង យើងអត់អាចអះអាងបានថា វាចប់ពេលណានោះទេ»។
អ្នកស្រាវជ្រាវរូបនេះ បានឲ្យដឹងបន្ថែមថា កិច្ចព្រមព្រៀងមួយនេះ មិនមែនចែងតែអំពីការបញ្ចប់ជម្លោះប្រដាប់អាវុធនៅក្នុងចំណោមភាគីកម្ពុជានោះទេ ប៉ុន្តែ វាក៏បានកំណត់អំពីការបោះឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ការលើកកម្ពស់ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងការជួយជ្រោមជ្រែងពីភាគីអន្តរជាតិក្នុងការស្ដារប្រទេសកម្ពុជាឡើងវិញផងដែរ។
លោក សុផល បន្ថែមថា៖ «អញ្ចឹង វាមិនមែនតែរឿងបោះឆ្នោតទេ វាមិនមែនតែបញ្ហាភាគីជម្លោះនៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលទេ ប៉ុន្តែ វាបានពន្លាតតំបន់ដែលត្រូវអនុវត្តហ្នឹង ទៅដល់បញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស ទៅដល់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស សេរីភាពជាមូលដ្ឋានជាដើម។ អញ្ចឹង អាទាំងអស់ហ្នឹង វានៅសល់ការងារច្រើនទៀត ដែលកិច្ចព្រមព្រៀងហ្នឹងត្រូវយកអាហ្នឹងមកប្រើ»។
អ្នកជំនាញផ្នែកការទូត និងកិច្ចការអន្តរជាតិ លោកបណ្ឌិត អ៊ា សុផល សាស្ត្រាចារ្យនៃមហាវិទ្យាល័យ Occidental College នៅសហរដ្ឋអាមេរិក បានឲ្យដឹងថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស នៅតែមានសុពលភាពដដែល។
លោកអះអាងបែបនេះ លោកថា ក៏ព្រោះតែលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បញ្ជាក់ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាត្រូវបានបង្កើតឡើងតាមស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ប៉ុន្តែ លោកថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា មិនត្រូវបានគេអនុវត្តតាមនោះឡើយ។
សាស្ត្រាចារ្យ អ៊ា សុផល ប្រាប់វីអូឌីតាមអ៊ីម៉ែលនៅថ្ងៃនេះថា៖ «ទោះជាយ៉ាងណា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស សុទ្ធតែនិយាយអំពីការដោះស្រាយអ្វីដែលគេហៅថា បញ្ហាកម្ពុជា។ សព្វថ្ងៃនេះ យើងនៅតែប្រឈមមុខនឹង បញ្ហាកម្ពុជា។ ប្រសិនបើយើងវិលត្រឡប់ទៅរករបបទសវត្សរ៍ ១៩៨០ នៅពេលដែលមានតែរបបឯកបក្សនោះ អញ្ចឹង យើងចាំបាច់ត្រូវតែត្រឡប់ទៅកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព ១៩៩១»។
លោកបណ្ឌិត អ៊ា សុផល បានជំរុញទៅលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលជាហត្ថលេខីមួយរូបនោះ ឲ្យគោរពទៅតាមស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងមួយនេះ ដើម្បីលើកកម្ពស់ប្រយោជន៍ដល់ប្រទេស និងប្រជាជនកម្ពុជា។
កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ឬហៅម្យ៉ាងទៀតថា កិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីពីដំណោះស្រាយជម្លោះនយោបាយកម្ពុជា ត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយតំណាងនៃប្រទេសចំនួន ១៩ ក្នុងនោះមានទាំងរដ្ឋទាំងអស់នៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងមហាអំណាចទាំង ៥ របស់ពិភពលោក។
កិច្ចព្រមព្រៀងមួយនេះ បាននាំកម្ពុជាទៅរកការបោះឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យជាលើកដំបូងដែលរៀបចំដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ បន្ទាប់ពីប្រទេសមួយនេះបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមដ៏បង្ហូរឈាម និងរបបកាប់សម្លាប់មនុស្សជាតិអស់រយៈពេលជាង ២ទសវត្សរ៍មកនោះ៕
