ក្នុងចន្លោះខែចេត្រ និងពិសាខ ចាប់ពីថ្ងៃទី១៣ ដល់១៧ មេសាជារៀងរាល់ឆ្នាំ ប្រជាជនកម្ពុជាតែប្រារព្ធពិធីដ៏ធំមួយប្រចាំឆ្នាំរបស់ខ្លួននោះ គឺពិធីចូលឆ្នាំប្រពៃណីជាតិដែលជាសញ្ញានៃការផ្លាស់ប្ដូរឆ្នាំចាស់ទៅកាន់ឆ្នាំថ្មីរបស់ជនជាតិខ្មែរ។ បើតាមអ្នកប្រវត្តិវិទ្យាឲ្យដឹងថា ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំនេះអាចកើតមានច្រើនឆ្នាំមុនគ្រិស្តសករាជទៀតផង។
សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកប្រវត្តិវិទ្យានៃសកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ លោក វង់ សុធារ៉ា ឲ្យដឹងថា ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរនេះអាចមានកំណើតក្នុងសម័យហ្វូណនក្នុងសតវត្សទី៣ តែមិនទាន់មានឯកសារបញ្ជាក់នោះទេ ទើបតែដល់សតវត្សទី១០ ទើបមានសិលាចារឹកទុកតរៀងមក។
លោកថា៖ «តែខ្ញុំយល់ថា នៅមានមុនហ្នឹងទៅទៀត មុនពេលដែលយើងទទួលអរិយធម៌ពីឥណ្ឌា ទាំងប្រយោលទាំងផ្ទាល់។ ដែលប្រយោលនោះ ប្រហែលជានៅមុនគ្រិស្តសករាជ និងក្នុងគ្រិស្តសករាជទី១ អាហ្នឹងប្រយោល តែពេលទទួលឥទ្ធិពលផ្ទាល់ តាមអ្នកប្រាជ្ញប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរឈ្មោះ ម៉ៃខើល វិកឃើរី គាត់ថា ប្រហែលជានៅសតវត្សទី៣ នៃគ្រិស្តសករាជនៅពេលដែលយើងមានទំនាក់ទំនងផ្ទាល់ជាមួយនឹងឥណ្ឌា។»
លោក វង់ សុធារ៉ា បញ្ជាក់ថា ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំប្រពៃណីជាតិខ្មែរចាប់ផ្ដើមប្រារព្ធដំបូងរហូតមកដល់ពេលនេះ តែងជ្រើសយកចន្លោះខែចេត្រ និងខែពិសាខ ដែលជាពេលផែនដីប្ដូរអ័ក្ស ធ្វើឲ្យផ្ទៃផែនដីតំបន់ត្រូពិកចំនឹងព្រះអាទិត្យ មិនមែននៅក្នុងខែកត្តិក ឬខែធ្នូដូចការកត់ត្រារបស់លោក ជីវ តាក្វាន់នោះទេ។
លោកបន្ថែមថា៖ «ដោយសារការរស់នៅជាមួយធម្មជាតិហ្នឹងណា ព្រោះវាមានវដ្ដរដូវច្បាស់លាស់។ បញ្ហា គឺរឿងវដ្ដរដូវហ្នឹង! ឥឡូវហ្នឹង ពេលចូលឆ្នាំ យើងជ្រើសរើសតាមរបៀបឥណ្ឌាគឺនៅពេលដែលមាណរាសី ដែលព្រះអាទិត្យនៅចំពីលើក្បាលយើងទាំងអស់គ្នាចំពេលដែលកាត់កែងផែនដីនៅតំបន់ត្រូពិកក្នុងស្រុក និងប្រទេសយើង។ ជាពេលវេលាដែលក្ដៅបំផុតដែលមួយឆ្នាំមាន២ដង តែមិនជ្រើសយកខែ៨ទេ! ព្រោះខែ៨ វាភ្លៀងខ្លាំង វាស្ថិតក្នុងរដូវវស្សាយើងបែរមកជ្រើសរើសយកខែ៤ តាមរបៀបឥណ្ឌាអ៊ីចឹងទៅ។»
ប្រជាជនកម្ពុជាមានជំនឿថា ការប្រារព្ធពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំនេះជាការផ្លាស់វេនរបស់បុត្រីកបិលមហាព្រហ្ម ដើម្បីឡើងមកគ្រងចក្រវាល។
មានរឿងមួយតំណាលថា ស្ដេចនៃទេវតាកបិលមហាព្រហ្ម បានធ្វើការភ្នាល់កាត់ក្បាលជាមួយមនុស្សក្នុងផែនដីម្នាក់ឈ្មោះ ធម្មបាលកុមារ ដោយសួរសំណួរ៣ខ ទៅកាន់បុរសនោះ ដោយទុករយៈពេល៧ថ្ងៃ ដើម្បីរកចម្លើយ។ ដោយសារទាល់គំនិតរកឆ្លើយទៅនឹងសំណួរនេះ ធម្មបាលកុមារ សម្រេចចិត្តរកទៅសម្លាប់ខ្លួនក្នុងព្រៃមួយ ដែលនៅពេលនោះហើយគាត់បានលួចស្ដាប់ចម្លើយពីឥន្ទ្រីយ៍មួយគូដែលបានជជែកគ្នា។
ចម្លើយដែលធម្មបាលកុមារបានយកពីឥន្ទ្រីយ៍នោះ បានធ្វើឲ្យកបិលមហាព្រហ្មចុះចាញ់ និងបានកាត់សិរសាខ្លួនដើម្បីរក្សាពាក្យសន្យា។ សិរសារបស់ព្រហ្មត្រូវបានបុត្រីទាំង៧របស់ព្រះអង្គផ្លាស់វេនយកទៅដង្ហែជុំវិញភ្នំកៃឡាសជារៀងរាល់ឆ្នាំ ហើយការផ្លាស់វេននោះបានក្លាយជាទំនៀមទម្លាប់នៃពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំនេះ។
ទោះជាយ៉ាងណា សម្រាប់សាស្ត្រាចារ្យ វង់ សុធារ៉ា ថាប្រហែលរឿងនេះកើតក្រោយសម័យអង្គរក្នុងសតវត្សទី១៧ ដើម្បីឲ្យមានរឿងមួយតំណាលសម្រាប់ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំនេះ តែលោកយល់ថា រឿងនេះហាក់ដូចមិនសូវប្រទាក់ក្រឡាជាមួយបុណ្យចូលឆ្នាំនោះទេ។
លោកថា៖ «តែថារឿងហ្នឹងទាក់ទងនឹងរឿងចូលឆ្នាំ ដូចជាអត់! ទាល់តែដល់កន្លែងដែលហែព្រះកេសរបស់កបិលមហាព្រហ្ម កន្លែងហ្នឹងបានទាក់ទងនឹងប្រពៃណីចូលឆ្នាំ តែរឿងដែលភ្នាល់គ្នាពីដំបូងនោះ ដូចជាមិនសូវទាក់ទងប៉ុន្មានទេ។»
ក្នុងសម័យបុរាណរាល់ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំ៣ថ្ងៃនេះ រាល់មន្ត្រី ចៅហ្វាយខេត្ត និងអ្នកគ្រប់គ្រងដែនចំណុះឲ្យកម្ពុជា តែងតែលើកសួយសារអាករ និងប្រគល់ត្រា ដាវគ្រប់គ្រងខេត្តទៅឲ្យស្ដេច ដើម្បីអបអរ និងជូនពរដល់ស្ដេចផងដែរ ខណៈនៅតាមប្រាសាទនានាមានការប្រារព្ធពិធីនេះយ៉ាងធំដុំ។
ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំក្នុងសម័យបុរាណមិនត្រឹមតែបញ្ជាក់ពីការឆ្លងចូលឆ្នាំថ្មីនោះទេ តែវាបញ្ជាក់ពីភាពស្មោះត្រង់របស់មន្ត្រី និងការទុកចិត្តរបស់ស្ដេចចំពោះមន្ត្រីទាំងនោះផងដែរ។
លោកសាស្ត្រាចារ្យ វង់ សុធារ៉ា ៖ «នៅថ្ងៃឡើងស័ក ស្តេចប្រគល់ត្រាឲ្យពេលហ្នឹង នៅថ្ងៃទី១ ត្រូវប្រគល់ត្រា ប្រគល់អី ថ្ងៃទី២ ថ្វាយព្រះពរ ឬជួបជុំគ្នាលេងអីជាដើម ហើយថ្ងៃទី៣ ជាថ្ងៃឡើងស័ក ជាថ្ងៃផឹកទឹកសម្បថ ពេលហ្នឹងហើយ ស្ដេចត្រូវហុចត្រា ហុចអី ទៅឲ្យម្ចាស់វិញ។ ហើយសម្រាប់អ្នកដែលស្ដេចមិនហុចឲ្យ ពេលហ្នឹងចាប់ផ្ដើមភ័យហើយ ទី១ នឹងត្រូវឡើងតំណែងទៅជាមន្ត្រីថ្នាក់កណ្ដាល ឬមួយស្ដេចមិនទុកចិត្ត។ ហើយសម្រាប់អ្នកដែលមិនមកចូលរួមហ្នឹង ស្ដេចដឹងថាក្បត់ហើយ! បើទោះបីឈឺក៏ដោយ ត្រូវបញ្ជូនអ្នកតំណាងមក អ្នកណាដែលជាទាយាទរបស់ខ្លួននាំត្រានាំអីមក តែខេត្តណាអត់មកដឹងថា ខេត្តហ្នឹងក្បត់ហើយ។ ចូលឆ្នាំរួចលើកទ័ពទៅ។»
ទោះជាយ៉ាងណា ទំនៀមទម្លាប់នេះត្រូវបានបាត់ទៅវិញនៅពេលដែលខ្មែរទទួលរងឥទ្ធិពលពីបារាំងក្នុងរាជព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ នៅឆ្នាំ១៩២០។
ដោយសារពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំជាពិធីដែលប្រជារាស្ត្រត្រូវសប្បាយរីករាយ និងអបអរទូទាំងប្រទេសនោះ លោកសាស្ត្រាចារ្យ វង់ សុធារ៉ា បញ្ជាក់ថា ខ្មែរសម័យបុរាណ ទោះបីជាមានសង្គ្រាមយ៉ាងណាឲ្យតែដល់ថ្ងៃចូលឆ្នាំនេះ គឺគ្រប់គូបដិបក្ខទាំងអស់នឹងត្រូវឈប់សម្រាក ដើម្បីអបអរបុណ្យនេះ ខណៈអ្នកដែលធ្វើសង្គ្រាមនឹងត្រូវពលរដ្ឋថ្កោលទោសផងដែរ។
ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំក្នុងសម័យអាណានិគម រហូតដល់កម្ពុជាទី២
ក្នុងសម័យអាណានិគមបារាំងពីឆ្នាំ១៨៦៣ ដល់១៩៥៣ ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំរបស់ជនជាតិខ្មែរបានប្រារព្ធឡើងដោយមានការការពារពីរដ្ឋាភិបាលបារាំង ហើយបើកឲ្យមានការអបអរដោយសេរីផងដែរ តែក៏ពលរដ្ឋមួយចំនួនមានការខ្លបខ្លាចក្នុងការដើរលេងនៅថ្ងៃចូលឆ្នាំនេះ ដោយសារមិនមានកាតប្រជាជនដែលរដ្ឋាភិបាលបារាំងតម្រូវឲ្យពលរដ្ឋបង់ពន្ធដើម្បីទទួលបាន។
ចូលមកដល់សម័យសង្គមរាស្ត្រនិយមពីឆ្នាំ១៩៥៣ ដល់ឆ្នាំ១៩៧០ លោកសាស្ត្រាចារ្យ វង់ សុធារ៉ា បានឲ្យដឹងថា ពលរដ្ឋកម្ពុជានៅតែប្រារព្ធបុណ្យចូលឆ្នាំនេះដោយសំបូរសប្បាយដដែល ហើយនៅពេលនោះហើយទម្រង់សិល្បៈថ្មីៗត្រូវបានកំណត់ជាទម្រង់សិល្បៈមួយដែលមានឥទ្ធិពលដល់សព្វថ្ងៃផងដែរ។
លោកថា៖ «ដូចជា ក្បាច់រាំវង់ រាំក្បាច់ សារ៉ាវ៉ាន់ ឡាំលាវ តាលុង អ្វីហ្នឹងយើងបានកំណត់អត្តសញ្ញាណនៃរបាំអស់ហ្នឹង គឺនៅជំនាន់សង្គមរាស្ត្រនិយមហើយ ដែលពេលហ្នឹងហើយដែលមានការរីកចំរើនខ្លាំង ហើយការប្រារព្ធពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំហ្នឹងចាប់ផ្ដើមមានការរាំច្រៀងលេងទៅតាមក្បាច់ក្បួនថ្មី កែច្នៃបង្កើតទៅជាអត្តសញ្ញាណអីហ្នឹង គឺគគ្រឹកគគ្រេងជាងគេនៅពេលហ្នឹង។»
ក្រោយរដ្ឋាភិបាលសេនាប្រមុខ លន់ នល់ បោះឆ្នោតទម្លាក់សម្ដេចនរោត្តម សីហនុ ពីប្រមុខរដ្ឋដើម្បីបង្កើតសាធារណរដ្ឋកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៩៧០ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៥ ហើយកម្ពុជាបានធ្លាក់ចូលក្នុងសម័យសង្គ្រាមនោះ ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំនៅពេលនេះគឺមានដែរ តែមិនសូវទូលំទូលាយនោះទេ។
លោកសាស្ត្រាចារ្យ វង់ សុធារ៉ា៖ «តំបន់ភាគច្រើន ជាពិសេសនៅជនបទជាតំបន់ប្រទាញប្រទង់គ្រប់គ្រងដោយចលនារណសិរ្សរួបរួមជាតិកម្ពុជា ដែលដឹកនាំដោយសម្ដេច នរោត្ដម សីហនុ ផង វាមានតំបន់ដែលគ្រប់គ្រងដោយ លន់ នល់ ផង ហេតុដូច្នេះ យើងឃើញថា ការប្រារព្ធពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំ វាមិនសូវទូលំទូលាយទេ ដោយសារអសន្តិសុខបែបហ្នឹង។»
ការដួលរលំរដ្ឋាភិបាល លន់ នល់ នៅថ្ងៃ១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ បានធ្វើឲ្យកម្ពុជាធ្លាក់ចូលដល់សម័យខ្មៅងងឹតមួយដែលដឹកនាំដោយ ប៉ុល ពត តែទោះជាយ៉ាងណា ខ្មែរក្រហមនៅតែបើកឲ្យមានថ្ងៃចូលឆ្នាំនេះផងដែរ។ បើតាមលោក វង់ សុធារ៉ា រដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហមបានឲ្យពលរដ្ឋឈប់សម្រាក៥ថ្ងៃនៅក្នុងពាក់កណ្ដាលខែចែត្រនេះ ដើម្បីអបអរឆ្នាំថ្មី និងជោគជ័យរបស់ខ្លួនថ្ងៃ១៧ ខែមេសា ផងដែរ។
លោក ថា៖ «ខ្មែរក្រហមប្រមូលមនុស្ស កៀរមនុស្សឲ្យចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យហ្នឹង មិនឲ្យទៅទាំងអស់ទេ មួយភូមិៗ គឺគេមានការជ្រើសរើសពីមួយភូមិទៅមួយភូមិ។ ឧទាហរណ៍ ក្នុងភូមិមួយដែលខ្ញុំរស់នៅអញ្ចឹង គេមានរើសមនុស្សប្រហែលជាពាក់កណ្ដាលឲ្យទៅចូលរួមជាមួយមនុស្សផ្សេងទៀត ហើយពីរទៅបីថ្ងៃហ្នឹង យើងឃើញមានការលេងល្បែងបោះអង្គញ់ ដណ្ដើមស្លឹកឈើ លាក់កន្សែងលាក់អីដូចគេដូចឯងអ៊ីចឹង តែភាគច្រើន អ្នកដែលចូលលេងហ្នឹងច្រើនតែប្រធានកង យុវនារី និងយុវជនបដិវត្តន៍របស់គេហ្នឹង។»
ក្រោយពីកម្ពុជាឆ្លងផុតពីសម័យខ្មែរក្រហមកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៩៧៩ ក្នុងសម័យប្រជាមានិតកម្ពុជា និងរដ្ឋកម្ពុជា ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំត្រូវបានប្រជាជនខ្មែរប្រារព្ធសារជាថ្មីវិញដោយសេរី តែក៏នៅមានបញ្ហាអសន្តិសុខផងដែរ ដោយកម្ពុជាមិនទាន់រួចផុតពីសង្គ្រាមទាំងស្រុង។
ក្រោយកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ថ្ងៃ២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ហើយកម្ពុជាបានបង្កើតរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី២ នៅឆ្នាំ១៩៩៣មក ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរបានបន្តភាពរស់រវើករបស់ខ្លួនក្នុងចិត្តរបស់ប្រជាជនខ្មែរដដែល ទោះជាយ៉ាងណា ដោយសារការរីកចំរើននៃហេដ្ឋារចនាសម្ពន្ធ និងកត្តាសេដ្ឋកិច្ចរបស់ពលរដ្ឋ បានធ្វើឲ្យល្បែងប្រពៃណីមួយចំនួន និងការអនុវត្តពីមុនៗមួយចំនួនហាក់បានឃ្លាតឆ្ងាយបន្តិចម្ដងៗផងដែរ។
លោកថា៖ « កាលពីឆ្នាំ៩៣ ៩៤ ៩៥ អីហ្នឹង នៅមានច្រើនខែចូលឆ្នាំអីហ្នឹង ខ្ញុំទៅវត្តហើយ ដូចក្នុងចម្រៀងអញ្ចឹង ខែចេត្រចូលឆ្នាំតាមចំណាំយើងទៅលេងវត្ត គឺអត់ខុសទេ! ខ្ញុំទៅវត្តណាក៏មានការលេងល្បែងប្រជាប្រិយ បោះអង្គញ់ បោះអី ចោលឈូងអី អ៊ីចឹង! ខ្ញុំទៅលេងជាមួយគេជាមួយឯងអ៊ីចឹង។ ពេលយប់ក៏មានអ៊ីចឹងដែរ មានល្បែងរបាំអីច្រើន ហើយខ្ញុំឆ្លងពីភូមិមួយទៅភូមិមួយ ហើយខ្ញុំជិះកង់ទៅលេងប្រហែល៥គីឡូម៉ែត្រ ទៅ១០គីឡូម៉ែត្រអីហ្នឹង ក៏បានដែរ។ តែបន្ដិចម្តងៗ ស្ថានភាពហ្នឹងចាប់ផ្ដើមប្រែប្រួលដោយសារការរីកចំរើនខាងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រជាជនហ្នឹង គឺចាប់ផ្ដើមលេងម៉ូដខ្លាំងមែនទែន ហើយសម្រាប់អ្នកនៅទីក្រុងភ្នំពេញ ឬក៏នៅតាមបណ្ដាទីប្រជុំជននានា ចាប់ផ្ដើមប្រែប្រួលខ្លាំង ជាពិសេសកូនកាត់ចិនគេចាប់ផ្ដើមចូលឆ្នាំតែនៅក្នុងអំឡុងចូលឆ្នាំយួន និងចិន ខែមករា ឬក៏ខែកុម្ភៈនោះទេ ដល់ពេលចូលឆ្នាំខ្មែរ គេចាប់ផ្ដើមដើរលេងតែម្ដង » ។
សរុបមក ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរដែលប្រព្រឹត្តិទៅនាពាក់កណ្ដាលខែមេសានេះ ត្រូវបានប្រព្រឹត្តមកជាច្រើនពាន់ឆ្នាំមកហើយ ដើម្បីអបអរពីការផ្លាស់ឆ្នាំចាស់ចូលឆ្នាំថ្មី ដែលហៅថា មហាសង្ក្រាន្ត ហើយមួយវិញទៀត គឺជាការគោរពនូវវដ្ដធម្មជាតិដែលកើតឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ ពលរដ្ឋខ្មែរតែងយកឱកាសនេះ ជូនពរ ជួបជុំគ្នា លេងល្បែងប្រពៃណី រាំច្រៀងសប្បាយទៅតាមមធ្យោបាយរបស់ខ្លួនដើម្បីអបអរពិធីប្រចាំឆ្នាំដ៏ធំនេះ។
លោក វង់ សុធារ៉ា៖ «ខ្ញុំគិតថា ទី១ គឺវាបានបង្ហាញពីអត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរ យើងបន្តនូវនិរន្តរភាពនៃការគោរព នៃការប្រកាន់នូវអត្តសញ្ញាណជាតិសាសន៍យើង ថាយើងចូលឆ្នាំនៅខែមេសា ថ្ងៃទី១៣ ឬ១៤ ខែមេសា រៀងរាល់ឆ្នាំ ចាត់ទុកជាពេលចូលឆ្នាំចំនួន៣ថ្ងៃ។ ពិធីនេះគឺមានយូរមកហើយ ជាការបង្ហាញពីនិរន្តរភាពនៃវប្បធម៌ជាតិសាសន៍យើងនេះឯង » ៕
